وقتی برای دریافت وام یا تسهیلات به بانک مراجعه می‌کنید، اولین مرحله‌ای که با آن روبه‌رو می‌شوید اعتبارسنجی است. شاید اسمش ساده به نظر برسد، اما پشت این واژه دنیایی از بررسی و ارزیابی پنهان شده تا بانک مطمئن شود شما گزینه‌ی مناسبی برای دریافت وام هستید یا نه؟
در ادامه با زبانی ساده توضیح می‌دهیم اعتبارسنجی دقیقاً چیست، چطور انجام می‌شود، نرم‌افزار صندوق چه نقشی در این فرآیند دارد و چرا انجام آن برای بانک‌ها و صندوق‌های قرض‌الحسنه تا این اندازه ضروری است.

اعتبار سنجی چیست؟

نام دیگر اعتبار سنجی، تعیین رتبه اعتباری است. اعتبار سنجی یا تعیین رتبه اعتباری مقیاسی است که با آن ریسک اعتباری افراد توسط بانک‌ها، موسسات مالی، صندوق‌های قرض الحسنه خانگی و سایر مجموعه‌هایی که به افراد وام و تسهیلات می‌دهند، سنجیده می‌شود.اعتبار سنجی کاری است که باید قبل از دریافت وام و تسهیلات انجام شود. این کار نشان می‌دهد که افراد در انجام تعهدات مالی خود مثل بازپرداخت وام‌های دریافتی تا چه اندازه خوش حساب و خوش قول بوده‌اند.

برای درک بهتر مفهوم اعتبارسنجی، بیایید موضوع را با یک مثال ساده پیش ببریم.تصور کنید دوستی از شما می‌خواهد ضامنش شوید تا بتواند از بانک وام بگیرد. طبیعی است که پیش از قبول این مسئولیت، بخواهید بدانید که او چقدر خوش‌حساب است، آیا اقساط وام‌های قبلی‌اش را به‌موقع پرداخت کرده یا نه، و سابقه‌ای از چک برگشتی دارد یا خیر.در واقع شما دارید به‌صورت غیررسمی اعتبار او را می‌سنجید؛ همان کاری که بانک‌ها به شکل دقیق‌تر و سیستماتیک انجام می‌دهند. با بررسی رتبه اعتباری، بانک متوجه می‌شود میزان ریسک بازپرداخت وام توسط آن فرد چقدر است و آیا می‌تواند به او اعتماد کند یا خیر؟

تعریف اعتبار سنجی به زبان ساده:

بانک‌ها، موسسات مالی و حتی صندوق قرض الحسنه وام خانگی هم درست با شما همین کار را می‌کنند. یعنی کافی است شماره موبایل و کدملی خود را به آن‌ها بدهید تا با سامانه‌های عمومی (که در دسترس همه افراد هستند) و سامانه‌های داخل بانکی، رتبه اعتباری شما را سنجیده و بر اساس آن تصمیم بگیرند که آیا صلاحیت لازم برای دریافت وام و تسهیلات را دارید یا خیر؟اعتبار سنجی نتیجه بررسی سوابق مالی فرد بر اساس تعهدات او نسبت به بدهی‌های بانکی، تسویه به موقع وام و به طور کلی میزان توانایی فرد در مدیریت دارایی‌ها و بدهی‌های اوست. این‌ها همان اطلاعاتی است که از گزارش اعتباری استخراج و محاسبه می‌شود.

رتبه اعتباری چیست؟

بالاتر به این موضوع اشاره کردیم که رتبه اعتباری همان اعتبار سنجی است. رتبه اعتباری عددی بین ۰ تا ۹۰۰ است که نظام بانکی کشور آن را بر اساس میزان خوش حسابی فرد نسبت به تعهدات مالی‌اش تعیین می‌کند. در واقع عملکرد هر شخص و وفاداری به قول‌های مالی که داده، تعیین می‌کند که رتبه اعتباری او از نظر نظام بانکی چه عددی است؟

هرچه عدد رتبه اعتباری بالاتر باشد، یعنی فرد از نظر مالی قابل‌اعتمادتر است و ریسک پرداخت نکردن وام در مورد او کمتر خواهد بود.البته فرمول محاسبه‌ی این رتبه در هر بانک یا مؤسسه مالی می‌تواند متفاوت باشد، چون هر مجموعه معیارها و الگوریتم خاص خود را برای سنجش مشتریان دارد. برای نمونه، بانک رسالت سطح اعتباری افراد را در چهار گروه زیر طبقه‌بندی می‌کند:

• ممتاز: خوش‌حساب و منظم در بازپرداخت اقساط؛ این افراد به‌راحتی می‌توانند از تسهیلات جدید استفاده کنند.

• کاملاً متناسب: سابقه‌ی مالی خوب با تأخیرهای اندک؛ همچنان در گروه مشتریان قابل‌اعتماد قرار دارند.

• متناسب: عملکرد متوسط با چند مورد تأخیر در پرداخت؛ نیازمند بررسی دقیق‌تر پیش از اعطای وام.

• نامتناسب: دارای ریسک بالا در بازپرداخت وام؛ معمولاً بانک برای آن‌ها شرایط سخت‌گیرانه‌تری در نظر می‌گیرد.

به‌طور کلی، رتبه اعتباری تصویری روشن از سابقه‌ی مالی هر فرد ارائه می‌دهد. هرچه رفتار مالی منظم‌تر باشد، رتبه بالاتر و دسترسی به تسهیلات بانکی آسان‌تر خواهد بود؛ اما بی‌نظمی در بازپرداخت‌ها به‌مرور این امتیاز را کاهش می‌دهد و مسیر دریافت وام را دشوارتر می‌کند.

رتبه اعتباری برای چه سازمان‌هایی مهم است؟

تقریباً تمام نهادهایی که خدمات مالی ارائه می‌دهند، برای اطمینان از توان بازپرداخت مشتریان خود به اعتبارسنجی و تعیین رتبه اعتباری نیاز دارند. هر زمان قصد دریافت وام یا تسهیلات داشته باشید، این مرحله به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
مهم‌ترین مراکزی که به عدد رتبه اعتباری اهمیت ویژه می‌دهند شامل بانک‌ها، مؤسسات مالی و اعتباری زیر نظر بانک مرکزی، صندوق‌های قرض‌الحسنه و تعاونی‌ها، شرکت‌های بیمه و کارگزاری‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و حتی فروشندگان اقساطی کالا و خودرو هستند.

در حقیقت، هرجا صحبت از «اعتماد مالی» باشد، اعتبارسنجی نقش حیاتی دارد؛ این فرآیند نه تنها ریسک پرداخت نکردن وام را کاهش می‌دهد، بلکه شفافیت مالی ایجاد می‌کند و مسیر تعامل سالم بین مشتری و مؤسسه مالی را هموار می‌سازد.

هدف از اعتبارسنجی بانکی چیست؟

این هدف بسیار واضح و مشخص است. اگر بانک‌ها یا موسسات مالی اقدام به اعتبار سنجی می‌کنند برای این است که بدانند میزان خوش حسابی و بد حسابی متقاضی وام و تسهیلات تا چه حدی است.دانستن این موضوع و تعیین رتبه اعتباری فرد مشخص می‌کند که ریسک دادن پول به یک فرد تا چه اندازه بالا یا پایین است.در گذشته فرآیند اعتبار سنجی توسط کارشناسان بانک‌ها انجام می‌شد. این پروسه بسیار طولانی و طاقت فرسا بود چون درخواست اعتبار سنجی و تعیین رتبه اعتباری یک فرد به صورت درون سازمانی و دستی انجام می‌شد. اما اکنون با سامانه‌های آنلاینی که وجود دارد می‌توان افراد را درلحظه اعتبار سنجی کرد.

مزایای اعتبارسنجی چیست؟

اصلی‌ترین مزیت اعتبار سنجی متعلق به سازمانی است که تصمیم دارد به یک فرد وام یا تسهیلات بدهد. چون همانطور که گفتیم به این ترتیب می‌داند که دادن پول به این فرد تا چه اندازه ریسک دارد. اما اعتبار سنجی مزایای دیگری هم دارد. البته این مزیت‌ها را از زمانی می‌توانیم در لیست مزایای اعتبار سنجی قرار دهیم که پروسه انجام این کار به اندازه استعلام گرفتن از یک سایت، کوتاه و سریع شد.

اما اعتبار سنجی آنلاین کمک می‌کند:

۱- در وقت کارمند و متقاضی وام و تسهیلات صرفه جویی شود. چون این کار با چند کلیک ساده قابل انجام است.

۲- فرمول اعتبار سنجی استاندارد و دقت آن بسیار بالاست. بنابراین هر تخلف مالی، فرار مالیاتی یا قسط عقب افتاده‌ای که در هر بانکی وجود داشته باشد در آن استعلام می‌شود.

۳- به دلیل بالابودن سرعت استعلام گیری، افراد بیشتری می‌توانند وام و تسهیلات دریافت کنند.

۴- منابع بانکی در اختیار کسانی قرار خواهد گرفت که اعتبار بالایی دارند اما شاید هیچ ضامن معتبری نداشته باشند. هرچه رتبه بالاتر باشد بانک با سرعت بیشتری به افراد وام و تسهیلات می‌دهد و حتی ممکن است بدون ضامن این کار را بکند.

۵- چون استعلام به صورت سیستمی است به هیچ عنوان نمی‌توان برای تعیین رتبه اعتباری افراد، تصمیم شخصی و مغرضانه گرفت.

۶- این کار شرایط گرفتن وام و تسهیلات برای افراد را ساده‌تر کرده است. چون هرچه نمره اعتباری افرد بالاتر باشد به این معنی است که بانک، موسسه مالی یا حتی صندوق قرض الحسنه خانوادگی راحت‌تر می‌تواند به افراد برای دادن وام اعتماد کند و با خیال راحت‌تری این کار را انجام می‌دهد.

۷- اگر رتبه اعتباری یک فرد در سطح ممتاز باشد می‌تواند به راحتی و حتی بدون ضامن وام بگیرد.

البته! می‌توان یک جمع‌بندی کوتاه و روان به متن اضافه کرد تا اهمیت و کاربرد عملی مزایای اعتبارسنجی بیشتر روشن شود:

به طور کلی، اعتبارسنجی نه تنها ریسک موسسات مالی را کاهش می‌دهد، بلکه مسیر دسترسی افراد به وام و تسهیلات را هموار می‌کند و شفافیت و عدالت در اعطای اعتبار را تضمین می‌کند. این فرآیند باعث می‌شود منابع مالی به طور مؤثر و عادلانه در اختیار کسانی قرار گیرد که توان بازپرداخت بالایی دارند و تصمیم‌گیری‌ها مبتنی بر داده‌های واقعی و قابل اعتماد باشد.

عوامل موثر در سنجش رتبه اعتباری (بهبود یا کاهش رتبه اعتباری)

سازمان‌هایی که وام و تسهیلات می‌دهند ترجیح می‌دهند با افرادی کار کنند که در پرداخت اقساط وام خوش قول باشند. بنابراین برای شما به عنوان کسی که تصمیم دارد وام بگیرد مهم است که همیشه رتبه اعتباری بالایی داشته باشید تا در زمان دریافت وام و تسهیلات با مشکل مواجه نشوید.

عوامل موثر بر افزایش رتبه اعتباری

برای این که رتبه اعتباری بالاتری داشته باشید، کافی است موارد زیر را رعایت کنید.

۱- به میزان توانایی خود در پرداخت اقساط، وام بگیرید.

۲- برای گرفتن کارت اعتباری هم مطمئن شوید که به اندازه پرداخت هر قسط توانایی مالی دارید.

۳- به جای آنکه از اعتبار خود برای پرداخت اقساط استفاده کنید، پول نقد بپردازید.

۴- همیشه میزان حساب و کتاب همه کارت‌ها و حساب‌های بانکی خود را داشته باشید.

۵- قبل از این که برای گرفتن وام و تسهیلات اقدام کنید، خودتان را اعتبار سنجی کنید. اگر در این اعتبار سنجی متوجه شدید که مالیات پرداخت نشده یا قسط عقب افتاده دارید، آن را پرداخت کنید، سپس برای دریافت وام و تسهیلات به بانک یا موسسه مالی مورد نظر بروید.

۶- اگر احساس کردید که گزارشی که از حساب و میزن اعتبار خود استعلام کرده‌اید ایراد داشته یا دست کاری شده است، می‌توانید مراتب را به مراجع ذی صلاح گزارش دهید تا رفع سو اثر شود.

عوامل موثر بر کاهش رتبه اعتباری

۱- سابقه پرداخت: ۳۵٪ از رتبه اعتباری بر اساس تاریخچه پرداخت اقساط یا همان سابقه پرداخت تعیین می‌شود. این سابقه شامل اطلاعات مربوط به حساب‌های خاص، کارت‌های اعتباری، وام‌های اقساطی، تسهیلات و حساب‌های خرده فروشی می‌شود.

۲- مقدار بدهی: ۳۰٪ نمره اعتباری براساس بدهی‌ها محاسبه می‌شود. این بدهی‌ها در گزارش معوقات بانکی در استعلام بانکی قابل مشاهده است. سابقه چک‌های بلامحل و میزان چک‌های برگشتی یکی از بدهی‌ها است که در پایین آمدن رتبه اعتباری تاثیر زیادی دارد.

۳- تاریخ انقضا کارت‌های اعتباری: ۱۵٪ نمره اعتباری بستگی به تاریخ انقضای کارت‌های اعتباری دارد، مانند مدت زمان باز شدن و استفاده از حساب‌های مختلف.

۴- افتتاح حساب‌های اعتباری جدید: ۱۰٪ نمره اعتباری به افتتاح حساب‌های جدید تعلق می‌گیرد که شامل تعداد حساب‌های اخیراً افتتاح شده است.

۵- انواع حساب‌های اعتباری در حال استفاده: ۱۰٪ باقی مانده از نمره اعتباری براساس انواع حساب‌های اعتباری که استفاده می‌کنید، مانند کارت‌های اعتباری و غیره تعیین می‌شود. داشتن انواع مختلفی از حساب‌های اعتباری، نمره اعتباری را بهبود می‌بخشد زیرا شما را به عنوان یک وام گیرنده با تجربه و احتمالاً خوش قول نشان می‌دهد.

اطلاعات موجود در سابقه اعتباری چیست؟

سابقه اعتباری که می‌توانیم آن را شناسنامه اعتباری هم بنامیم چهاربخش کلی زیر را دارد:

اطلاعات هویتی فرد: این اطلاعات شامل کدملی، نام و نام خانوادگی، نام پدر، جنسیت، تاریخ تولد، محل تولد، وضعیت تاهل، شماره تماس، نشانی ثبت شده با کد ملی می‌شود.

سابقه اعتباری: سابقه اعتباری، بخش اصلی شناسنامه اعتباری یا سابقه اعتباری است. در این بخش اطلاعات مهمی مانند تسهیلات دریافتی، وام‌های اخذ شده، نحوه بازپرداخت اقساط و سایر سوابق مثبت و منفی فرد نمایش داده می‌شود.

آمار استعلام: این آمار نشان می‌دهد که فرد به چه میزان در معرض استعلام از سامانه اعتبارسنجی قرار داشته است.

اطلاعات تعهدات عمومی: این بخش حاوی اطلاعات در زمینه سوابق منفی نزد سازمان‌های دیگر از جمله چک برگشتی، بدهی به مالیات و بدهی به گمرک است.

نحوه استفاده از سیستم اعتبارسنجی در صندوق قرض الحسنه وام خانگی

صندوق‌های قرض الحسنه وام خانگی برای اعتبار سنجی اعضای جدید روش مشخصی ندارند. به این معنی که هر صندوق می‌تواند برای تعیین رتبه اعتباری افراد روش خاص خودش را داشته باشد. به طور مثال یک صندوق تعیین می‌کند که هیچ عضو تازه‌ای را قبول نمی‌کند مگر این که یکی از اعضای قدیمی او را ضمانت کنند. همچنین بسیاری از صندوق‌ها اعضای جدید را تنها در صورتی پذیرش می‌کنند که آن فرد یکی از اعضای فامیل باشد.بسیاری از صندوق‌های قرض الحسنه هم برای تعیین رتبه اعتباری افراد از سیستم‌های آنلاین مانند ساد۲۴ استفاده می‌کنند. یعنی درست مانند یک موسسه مالی و اعتباری تنها در صورتی به افراد جدید اجازه ورود می‌دهند که رتبه اعتباری آن‌ها به اندازه کافی بالا باشد.

به هر حال مهم است که صندوق قرض الحسنه وام خانگی به اندازه کافی روی اعتبار خود حساس باشد تا در آینده در پرداخت وام با مشکل مواجه نشود. یکی از مصداق‌های حساسیت روی این اعتبار، پایبندی به رتبه اعتباری افراد است. البته این که یک صندوق قرض الحسنه وام خانگی آنقدر معتبر باشد که برای مدیریت اعضا و اقساط از نرم افزار صندوق قرض الحسنه یگانه استفاده کند نیز خود معیاری برای اعتبار قابل اتکای صندوق قرض الحسنه محسوب می‌شود.

کلام آخر

در پایان، آنچه از اعتبارسنجی می‌آموزیم این است که رفتار مالی افراد تعیین‌کننده‌ی رتبه اعتباری آن‌هاست. هرچه فرد در پرداخت اقساط، بدهی‌ها، مالیات‌ها و تعهدات مالی خود منظم‌تر و خوش‌قول‌تر باشد، امتیاز اعتباری بالاتری کسب می‌کند. این امتیاز نه تنها نشان‌دهنده‌ی اعتمادپذیری مالی اوست، بلکه مسیر دریافت وام و تسهیلات را هم آسان‌تر و مطمئن‌تر می‌سازد و در نهایت، اعتبار مالی فرد را به‌عنوان دارایی ارزشمند او تثبیت می‌کند.