JIT یا تولید به هنگام چیست؟ در عصر تکنولوژی و بازار رقابتی جهان امروزی شرکت‌ها و کارخانه‌ها به دنبال استراتژی‌های مناسب جهت افزایش بهره‌وری و در عین حال کاهش هزینه‌ها هستند. یکی از این سیستم‌ها “تولید به هنگام” یا JIT است که در آن خرید مواد اولیه همسو با برنامه‌های تولید است. به این منظور که هیچ مواد اولیه‌ای خریداری نمی‌شود مگر آن که بلافاصله در چرخه تولید قرار گیرد. برای این کار صاحبان شرکت‌ها و تولیدکنندگان موظف‌اند تا نیاز بازار را به صورت کاملاً دقیق پیش‌بینی کنند.
سیستم JIT در تضاد با سیستم JIC است که در آن تولیدکنندگان به منظور جذب حداکثری تقاضای بازار، اقدام به تولید و انبار کردن محصولات می‌کنند.
اما سیستم JIT چیست و چگونه کار می‌کند؟ چه مزایا و معایبی دارد؟ و هدف اصلی از اجرای این استراتژی چیست؟ با شرکت نرم افزاری یگانه همراه باشید تا هر آن چه باید درباره این سیستم مدیریت موجودی بدانید را برای شما مخاطبان گرامی شرح دهیم.
JIT یا تولید به هنگام چیست؟
Just In Time یا تولید به‌موقع، یک رویکرد مدرن برای مدیریت تولید و کنترل موجودی است که نخستین‌بار در صنعت خودروسازی ژاپن، به‌ویژه در شرکت تویوتا معرفی شد. در این روش، مواد اولیه و قطعات درست در زمانی وارد فرایند تولید می‌شوند که به آن‌ها نیاز است؛ نه زودتر و نه دیرتر. این استراتژی کمک می‌کند تا از انبار کردن کالاهای اضافی جلوگیری شود و هزینه‌های نگهداری موجودی به حداقل برسد.
با اجرای درست سیستم JIT، شرکت‌ها می‌توانند میزان موجودی انبار را کاهش دهند، از تولید مازاد جلوگیری کنند و به شکل مؤثرتری سرمایه خود را مدیریت کنند. این رویکرد در نهایت به افزایش بهره‌وری، بهبود کیفیت محصول و بازگشت بهتر سرمایه منجر می‌شود. اساس عملکرد JIT بر سیگنال‌هایی استوار است که زمان دقیق تولید یا تأمین یک قطعه را مشخص می‌کنند؛ این سیگنال‌ها معمولاً از فروش، سفارش مشتری یا داده‌های لحظه‌ای استخراج می‌شوند.
موفقیت در پیاده‌سازی این سیستم نیازمند هماهنگی دقیق میان واحدهای مختلف سازمان، تأمین‌کنندگان قابل‌اعتماد و استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی برای پایش و تحلیل مداوم فرایند تولید است. در شرایط امروزی که سرعت پاسخگویی به نیاز بازار اهمیت زیادی دارد، JIT می‌تواند یک مزیت رقابتی کلیدی برای شرکت‌ها به حساب بیاید.
مفهوم تولید ناب
تولید ناب روشی برای بهینه‌سازی فرایند تولید است که هدف آن افزایش بهره‌وری و کاهش ضایعات است. در این سیستم، هر فعالیتی که ارزشی به محصول نهایی اضافه نمی‌کند، ضایعه محسوب می‌شود. سیستم Just In Time (JIT) نیز یکی از زیرمجموعه‌های کلیدی تولید ناب به شمار می‌آید. هدف کلی این رویکرد آن است که با استفاده کمتر از منابعی مانند زمان، فضا، تجهیزات و نیروی انسانی، عملکرد بیشتری حاصل شود. تولید ناب تلاش می‌کند با کمترین اتلاف، بیشترین ارزش را برای مشتری ایجاد کند.
پنج اصل کلیدی تولید ناب:
-
ارزش (Value):
از دید مشتری تعریف می‌شود؛ یعنی همان مبلغی که حاضر است برای دریافت محصول یا خدمت پرداخت کند. قیمت‌گذاری باید به‌گونه‌ای باشد که هم مشتری راضی باشد و هم سودآوری حفظ شود. -
جریان ارزش (Value Stream):
مجموعه‌ای از تمام فعالیت‌ها، منابع و فرآیندهایی است که برای تولید یک محصول مورد نیاز است. با تحلیل این جریان می‌توان مراحل غیرضروری را حذف و فرایند را بهینه‌سازی کرد. -
ایجاد جریان (Flow):
تمرکز بر زمان‌بندی دقیق و حذف موانع در مسیر تولید است تا کالاها بدون توقف یا تأخیر به مراحل بعدی منتقل شوند. -
سیستم کششی (Pull System):
تولید فقط زمانی آغاز می‌شود که تقاضای واقعی از سمت مشتری وجود داشته باشد. این سیستم از تولید مازاد و انبار اضافی جلوگیری می‌کند. -
کمال (Perfection):
اصل کمال بر بهبود مستمر فرآیندها تأکید دارد. تولید ناب با بازبینی مداوم و حذف ضایعات، تلاش می‌کند به سطحی از بهره‌وری برسد که تمام مراحل تولید به شکلی بهینه و بدون اتلاف انجام شوند.
تاریخچه JIT
سیستم مدیریت موجودی (JIT) برای اولین بار توسط کمپانی فورد مورد استفاده قرار گرفت. اما این تکنیک توسط شرکت ژاپنی تویوتا معرفی که همراه با سیستم جیدوکا به دو اصل بنیادین در فرایند تولید این کمپانی تبدیل شد. با آن که این سیستم برای اولین بار توسط کمپانی فورد مورد استفاده قرار گرفت، اما شرکت تویوتا سیستم مدیریت موجودی را از کمپانی پیگلی ویگلی پذیرفت. زیرا مدیران اجرایی شرکت تویوتا در سفری که به آمریکا داشتند از سیستم مدیریتی، موجودی انباشته و برنامه زمان‌بندی کاری کمپانی فورد وحشت‌زده شده بودند.
در حالی که با مشاهده سیستم خدمت‌دهی پیگلی ویگلی، آن را برای شرایط اقتصادی و تولیدی آن دوران کشور ژاپن مناسب‌تر دانستند. در آن دوران که جنگ جهانی دوم بود، آقای تویودا به دنبال راهبردی بود تا مجبور به تولید انبوه و انباشتگی حجم زیادی از قطعات در خط تولید نباشد. بنابراین بهترین راه‌حل در آن دوران بهره‌مندی از سیستم تولید به هنگام بود. ایده این سیستم نیز از فروشگاه پیگلی ویگلی آمریکا گرفته شد. زیرا در آن دوران فروشگاه پیگلی ویگلی اولین مرکز در آمریکا بود که سیستم خدمت‌دهی در قالب قفسه‌بندی سوپرمارکتی را اختراع کرد.
تاریخچه تولید به هنگام
در این سیستم مشتریان هر آن چه لازم داشتند در زمان و به میزانی که می‌خواستند از قفسه‌های فروشگاه برمی‌داشتند. آقای تویودا نیز با تماشای این سیستم، ایده سیستم مدیریت موجودی یا تولید به هنگام را برای تولید خودروهای خود به کار گرفت و نام آن را JIT گذاشت.
تا قبل از دهه ۵۰ در کشور ژاپن به دلیل کمبود زمین، انبار کردن کالاها و محصولات تولید شده یک مشکل بسیار بزرگ و اساسی در صنعت این کشور به شمار می‌رفت. زیرا تولیدکنندگان مجبور بودند کمتر از نیاز بازار تولید کنند که در روند بازگشت سرمایه به کارخانه خلل ایجاد می‌کرد.
از این رو پس از مطرح شدن ایده تولید سروقت، “تایچی اوهنو” مدیر مهندسی شرکت تویوتا به محاسبات فرضیات این سیستم پرداخت و پیاده‌سازی آن را در سازمان امکان‌پذیر دانست. این سیستم از دیدگاه اوهنو یکی از دو ستون تولید تویوتا تلقی می‌شد.
هدف Just in Time
امروزه سیستم JIT یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های برنامه‌ریزی به شمار می‌رود که در صدر هرم سیستم‌های نوین برنامه‌ریزی قرار دارد. امروزه نیز به دلیل محدودیت‌های اقتصادی کشور، توسعه و پیچیده شدن بازارها، استفاده بهینه از منابع در دسترس، در راستای پاسخگویی به نیاز مشتریان اهمیت بسزایی دارد. از این رو بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها مجبور به حذف ساختار سنتی خود و جایگزین کردن آن با شیوه‌های نوین مدیریتی هستند.
سیستمی که با حذف اتلاف‌ها، شرایط را برای ایجاد ارزش افزوده مورد هدف قرار دهد. سیستم تولید سروقت تعامل پویایی با دیگر ارکان مدیریت تولید و زنجیره تأمین دارد. این سیستم در حقیقت به دنبال تحقق مزایایی است که از طریق حذف اتلافات به دست می‌آید. اتلاف نیز به هر گونه فعالیتی که هزینه در بر دارد اما ارزشی به محصول تولیدی اضافه نمی‌کند، گفته می‌شود.
در حقیقت مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف از اجرای سیستم JIT حذف تمامی دوباره کاری‌ها است که هیچ گونه ارزش افزوده‌ای ندارند؛ بنابراین می‌توان گفت که این سیستم تنها برای تولید و انبارداری کاربرد ندارد. بلکه از آن می‌توان در تمام بخش‌های سازمان و حتی زندگی شخصی نیز بهره‌مند شد. معمولاً کسب و کارهای حوزه تولید با محدودیت‌های زیادی مانند: اقتصادی، منابع در دسترس، زمان و پیچیدگی‌های بازار و رقبا مواجه هستند؛ بنابراین باید بتوانند در کمترین زمان به بیشترین سود برسند. این امر نیز تنها با حذف ضایعات و فعالیت‌های اضافی محقق می‌شود.
سیستم تولید به هنگام سطح بهره‌وری و اثربخشی در فرایندها را افزایش می‌دهد و منجر به افزایش توانایی کسب و کار، میزان ظرفیت و قدرت سازمان برای رقابت با رقیبان خواهد شد؛ بنابراین از اهداف Just In Time می‌توان به: افزایش بهره‌وری، کاهش اتلاف، کاهش فضای کاری، کاهش موجودی، کاهش زمان ازکارافتادگی، ارتقای کیفیت، افزایش بهره‌وری نیروی کار و افزایش بهره‌برداری از تجهیزات و تسریع در گردش موجودی اشاره کرد.
انبارداری و JIT
مواد اولیه یکی از حیاتی‌ترین عناصر در فرایند تولید به شمار می‌رود و مدیریت موجودی آن، نقش کلیدی در عملکرد کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی دارد. مدیران تولید باید به‌طور دقیق بدانند چه میزان مواد اولیه برای تولید حجم مشخصی از کالاها نیاز است و این مواد در چه زمانی باید وارد چرخه تولید شوند. در عین حال، نباید موجودی به اندازه‌ای زیاد باشد که فضای انبار را بی‌جهت اشغال کرده یا هزینه‌های نگهداری را بالا ببرد.
برای پاسخ به این نیاز، سیستم‌های متعددی در مدیریت موجودی توسعه یافته‌اند که در میان آن‌ها، سیستم Just In Time (JIT) به عنوان یکی از کارآمدترین و مدرن‌ترین رویکردها شناخته می‌شود. بسیاری از شرکت‌های موفق در سطح جهان امروز از این سیستم استفاده می‌کنند تا موجودی خود را در سطح بهینه نگه دارند و هم‌زمان پاسخگویی سریع به تقاضای بازار داشته باشند.
JIT در اصل یک سیستم هوشمند برای کنترل موجودی انبار است. به زبان ساده، در این روش مواد اولیه فقط زمانی وارد انبار می‌شود که نیاز واقعی به آن وجود دارد و تولید نیز تنها در پاسخ به سفارش یا تقاضای مشخص انجام می‌شود. این سیستم به کارخانه‌ها کمک می‌کند تا از انبارداری غیرضروری جلوگیری کنند، فضای فیزیکی را بهتر مدیریت کرده و هزینه‌های اضافی را کاهش دهند، بدون آنکه خللی در روند تولید و تحویل به‌موقع ایجاد شود.
مقایسه ساده سیستم JIT و کلاسیک
در سیستم کلاسیک به طور کلی ۳ نوع موجودی: مواد، کار در جریان و کالای ساخته شده نگهداری می‌شوند. مدیران طرف‌دار این سبک، در حقیقت موجودی انبار را نوعی سپر حفاظتی در برابر نوسانات بازار و اقتصاد کشور می‌دانند. همچنین آن را از ابزار تحکیم بازاریابی، جلب مشتری، نگهداری بازار و یک وسیله مؤثر در جهت توسعه بازار فروش خود تلقی می‌کنند. این در حالی است که در سیستم تولید به هنگام، نگرش در رابطه با موجودی‌ها به صورت حداقل یا به صفر رساندن آن است.
همچنین در این روش بر رویکردهایی مانند: سیستم موجودی‌گیری به هنگام، کاهش هزینه تولید به خصوص در شرایط رقابت که از عناصر لاینفک نظام اقتصادی مبتنی بر بازار است، تمرکز دارد. با این رویکرد می‌توان در هزینه‌های مربوط به نگهداری موجودی‌ها در جهت کاهش بهای تمام شده تولید صرفه‌جویی کرد.
سیستم JIT چگونه کار می‌کند؟
همان‌طور که گفتیم تولید به هنگام یک روش برای رسیدن به بهینگی با حذف پیوسته تمامی اتلاف‌ها است. اما اتلاف‌های هفت‌گانه کدام‌اند؟
اتلاف‌ها یا مودای تولید بیش از نیاز، مودای موجودی، حرکات اضافی، فرایندهای اضافی، انتظار، حمل و نقل قطعات و محصولات معیوب از جمله اتلاف‌های هفت‌گانه به شمار می‌روند. از دلایل شایع این اتلاف‌ها نیز می‌توان به پروسه تولید نامناسب، روش‌های کاری نامطلوب، عدم آموزش، زمان تنظیم و چیدمان نامناسب اشاره کرد.
این سیستم در حقیقت یک سیستم کششی است که در آن قطعات به ایستگاه بعدی ارسال نمی‌شوند مگر آن که از طریق سیستم کنترل شوند؛ بنابراین قطعه زمانی تولید و به مرحله بعد فرستاده می‌شود که در سیستم علامتی از سوی مشتری دریافت کرده باشد. برای این منظور نیز کارت‌هایی تحت عنوان کانبان به کار گرفته می‌شوند که در آن‌ها مشخص شده یک قطعه از کجا آمده و به کجا می‌رود؛ بنابراین از آن جایی که هر کارت کانبان محتویات یک ظرف استاندارد را نشان می‌دهد، سطح موجودی در سیستم تولیدی را تعیین می‌کند. همچنین یک ایستگاه کاری تنها باید اقلامی را تولید کند که توسط ایستگاه بعدی برداشته شده‌اند.
بنابراین گام‌های اصلی این سیستم شامل: سفارش مشتری، خرید مواد اولیه، ساخت و تحویل محصول و حفظ چرخه است. به این صورت که مدیر، بعد از دریافت سفارش توسط شرکت، تمامی مشخصات سفارش را بررسی می‌کند. سپس مواد اولیه مورد نیاز و مقدار آن را مشخص می‌کند. در مرحله بعد، مواد اولیه به همان میزان تعیین شده خریداری می‌شوند و به تولیدکننده جهت ساخت محصول داده می‌شوند. در صورتی که مشتری با شرکت قرارداد داشته باشد، طبق یک جدول زمان‌بندی سفارش‌ها به صورت خودکار در سیستم تمدید می‌شوند.
سیستم تولید به هنگام چه مزایایی دارد؟
سیستم Just In Time (JIT) در مقایسه با روش‌های سنتی مزایای قابل توجهی دارد. در این سیستم، برنامه‌ریزی تولید به‌صورت کوتاه‌مدت و بر اساس سفارش‌های واقعی انجام می‌شود. به عبارت دیگر، تولید تنها زمانی صورت می‌گیرد که تقاضای مشخصی از سوی بازار یا مشتری وجود داشته باشد. این رویکرد به تولیدکنندگان امکان می‌دهد به‌راحتی از ساخت یک محصول به محصول دیگر تغییر مسیر دهند، بدون آنکه نیاز به انبار کردن حجم بالایی از مواد اولیه یا کالاهای نیمه‌ساخته باشد. در نتیجه، هزینه خرید مواد اولیه کاهش می‌یابد و سرمایه در گردش به شکل مؤثرتری استفاده می‌شود.
از مهم‌ترین مزایای این سیستم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
کاهش چشمگیر موجودی انبار شامل مواد خام، کالای در جریان ساخت و محصولات نهایی
-
صرفه‌جویی در فضای مورد نیاز برای نگهداری موجودی، از جمله انبارها و مراکز ذخیره‌سازی
-
بهبود کیفیت تولید به دلیل تمرکز بر هر سفارش و کاهش خطاهای ناشی از تولید انبوه
-
کاهش دوباره‌کاری، ضایعات و هزینه‌های ناشی از تولید معیوب
-
کاهش زمان‌های تأخیر در فرایند تولید و تحویل
-
افزایش بهره‌وری ماشین‌آلات و استفاده بهینه از ظرفیت آن‌ها
-
کاهش نیاز به نیروی کار غیرمستقیم، مانند کارکنان انبار یا بازرسان مواد اولیه
-
ایجاد ارتباط مؤثرتر و دقیق‌تر با تأمین‌کنندگان برای تأمین به‌موقع نیازها
اجرای صحیح سیستم JIT می‌تواند به شکل چشمگیری هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و چابکی سازمان در پاسخگویی به نیاز بازار را افزایش دهد.
سیستم تولید به هنگام چه معایبی دارد؟
همان‌طور که اشاره کردیم نحوه عملکرد سیستم تولید به هنگام به گونه‌ای است که هیچ مواد خامی انبار نمی‌شود. بلکه تمامی مواد اولیه خریداری شده با این فرض که همیشه موجودی اضافی برای دریافت سریع و قیمتی مشابه با قیمت‌های قبل در دسترس است، مستقیماً وارد چرخه تولید می‌شوند. به همین دلیل در صورت بروز یک بحران و نوسان شدید در بازار، سیستم تولید به هنگام ناتوان می‌شود و دیگر پاسخگوی نیازها و تقاضاهای مشتریان نخواهد بود. همچنین در اثر گران شدن محصولات و مواد خام، تولیدکنندگان مجبور به تولید محصولات با قیمت بالاتر می‌شوند که نتیجه آن افزایش تورم خواهد بود.
تمامی این موارد طبق تحقیقات Norris در سال ۱۹۹۴ به اثبات رسیده است؛ بنابراین از معایب JIT می‌توان به اختلال در زنجیره تأمین اشاره کرد. به این صورت که اگر تأمین‌کننده مواد اولیه دچار مشکل شود و کالاها را به موقع تحویل ندهد، فرایند تولید متوقف خواهد شد. همچنین در این شرایط یک سفارش غیرمنتظره و ناگهانی برای کالاها ممکن است منجر به تأخیر در تحویل محصولات تمام شده به مشتریان شود. این سیستم در شرایط بحرانی و نوسانات اقتصادی پاسخگو نیست و کارایی خود را از دست می‌دهد.
یک مثال از سیستم تولید به هنگام
شرکت‌های بسیاری این سیستم را اجرایی کرده‌اند. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به کارخانه‌های تولید اسباب‌بازی، شرکت‌های خودروسازی، رستوران‌ها و … اشاره کرد. به عنوان مثال یک شرکت بزرگ خودروسازی به منظور کاهش هزینه‌ها از سیستم JIT استفاده می‌کند. در گذشته شرکت‌های خودروسازی قطعات را به صورت عمده تولید و آن‌ها را در انبار نگهداری می‌کردند. در این شرایط تنها تعداد معدودی از قطعات با سفارش‌های دریافت شده، هم‌خوانی داشت. اما با اجرایی شدن این سیستم تولیدکنندگان خودرو تنها در صورت دریافت سفارش اقدام به ساخت قطعات می‌کنند.
با این کار نه تنها در هزینه‌ها صرفه‌جویی کردند، بلکه فضای کمتری از انبار نیز اشغال شد. یکی از شرکت‌های بزرگ خودروسازی که این سیستم را در سازمان خود پیاده‌سازی کرد، کمپانی تویوتا است. این شرکت توانست با این استراتژی میزان حجم کالاهای انبار شده خود را به شدت کاهش دهد و بزرگ‌ترین دغدغه خود را که کمبود زمین در کشور ژاپن بود، رفع کند.
سیستم JIT را می‌توان این گونه تعریف کرد که: یک سیستم تولیدی فوق‌العاده هماهنگ است که در آن محصولات و خدمات در زمانی که به آن‌ها نیاز است، تولید و ارائه می‌شوند. دو اصل پایه و حیاتی در اجرای این طرح نیز حذف کامل اتلاف‌ها و استفاده کامل از منابع انسانی است. از اجزای این سیستم نیز می‌توان به منابع انعطاف‌پذیر، استقرار سلولی، سیستم تولید کششی، کنترل تولید به وسیله شبکه کانبان، تولید در دسته‌های کوچک، زمان‌های راه‌اندازی سریع، سطوح تولید یکپارچه، کیفیت در منبع، نگهداری بهره‌وری جامع و شبکه عرضه‌کنندگان اشاره کرد. با پیاده‌سازی این سیستم کالا به میزان مورد نیاز بازار و در زمان درست تولید و ارائه می‌شود.
بدون دیدگاه